raamexpositie Doorkijken
Singel 50 Delfzijl
Met de raamexpositie Doorkijken willen we bezoekers laten stilstaan bij de geschiedenis van deze plek.
Wat vertellen de sporen in en rond de synagoge ons over het leven van toen? Wie kwamen hier samen? En hoe zag deze buurt van Delfzijl er uit vóór de oorlog?
Kijk door de ramen en ontdek het verhaal van deze plek.
Delfzijl had een Joodse gemeenschap die elkaar ontmoette in de eigen synagoge in Delfzijl.
Dit gebedshuis, gebouwd in 1888, was het eerste dat door de gemeenschap zelf werd opgericht.
Het herinnert aan een tijd waarin Joodse inwoners hier samenkwamen, hun geloof vierden en deel uitmaakten van het alledaagse leven van Delfzijl.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd deze gemeenschap grotendeels weggevoerd en vermoord. De synagoge verloor haar functie en werd door de bezetter omgebouwd tot badhuis.
Na de oorlog kreeg het gebouw verschillende bestemmingen – van openbaar badhuis tot onderkomen voor het Leger des Heils – en vandaag de dag is het in gebruik als kantoorruimte voor de culturele netwerkorganisatie IVAK.
Hoewel de functie van het gebouw veranderde, bleef de voorgevel intact. De gevel als een stille getuige van een rijk verleden.
Van het interieur is alleen het Thoraschild en het parochet bewaard gebleven.
Wat is er te zien?
hedendaagse beeldende reactie
In 2025 is het 80 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog eindigde. In een tijd waarin polarisatie opnieuw toeneemt, is het belangrijk te reflecteren op onze geschiedenis. De verhalen van de voormalige synagoge herinneren ons er aan wat verdeeldheid teweeg kan brengen en hoe waardevol het is om te blijven zoeken naar verbinding.
Op de linker wand en in de ruimte verspreid op sokkels is het beeldende werk te zien van eindexamenleerlingen van het Rudolph Pabus Cleveringa College, Appingedam. Geïnspireerd na een bezoek aan de synagoge hebben ze op de thema’s vrijheid, maatschappijkritiek en zelfexpressie beeldend werk gemaakt.
De namen van de examenleerlingen en de titels van hun werken staan onderaan in het raam vermeld.
maquette oorspronkelijke situatie
Door het rechter raam zie je een maquette van de oorspronkelijke situatie zoals ontworpen in 1888. Er is slechts één foto bekend van het interieur en één van de voorgevel uit 1888. De maquette geeft de sfeer weer van deze begintijd.
fotowand – deel van de Joodse gemeenschap
Op de namenmuur van het monument Licht der Zee voor de synagoge staan de 126 namen vermeld van de Joodse Delfzielsters die door Nazi-Duitsland zijn vermoord.
126 namen, 126 personen, 126 Delfzielsters, 126 gezichten.
De grote fotowand van raamexpositie Doorkijken geeft een gezicht aan een deel van deze Delfzielsters.
Het gezicht van de huisvrouw, de slager, de kleermaker, de winkelier, de tagrijn, de havenarbeider, de schoolmeester, de leerlingen van de Singelschool en van de kleuters en peuters.
meester Cohen &
de familie Samuël Gans
Aan de zijkant van de synagoge – aan de Gebroeders Sleutelbergpad richting Molenberg – zitten twaalf kleine raampjes. Vensters die zijn aangebracht voor de functie van badhuis en dus niet origineel zijn voor het gebouw. De eerste twee kleine raampjes vertellen kort het verhaal van meester Cohen en het gezin Gans. Het verhaal van het leven. De ‘levensbomen’ in de volgende vensters zijn symbolisch leeg gelaten, waarbij de laatste ramen helemaal leeg zijn. De Duitse bezetter heeft systematisch ook het Joodse leven in Delfzijl (bijna) uitgewist. Het verhaal dat moet worden doorverteld.
Meester Levie Cohen is als onderwijzer bijna 45 jaar werkzaam geweest op de naast de synagoge gelegen openbare school, de Singelschool.
Generaties leerlingen heeft hij het gedichtje ‘Peertjes, koop, peertjes, koop’ geleerd. Ook Simon en Keetje Gans gingen hier aan de Singel naar de openbare school.
Samen met zusje Gelle, tweelingbroertjes Alexander en Lion, vader Samuël en moeder Frouktje woonden ze aan de Markstraat 25, nu Oude Schans 1.
Kijk om het hoekje en kijk ook naar hun verhaal.
door stichting Beth Ha-Knesseth, Elex Kappen & stichting IVAK
het Joods verleden van Delfzijl in vogelvlucht
Kijk, mijn naam – kijk, mijn gezicht – kijk, ik was ook een Delfzielster